Σκλάβος στα δεσμά του: Τρεις σκέψεις για το σινεμά του Steve McQueen

Με το «12 Years A Slave» να βαδίζει ολοταχώς επικεφαλής στην Οσκαρική Κούρσα, και έχοντας ήδη ένα ασφαλές δείγμα από την δουλειά του ανερχόμενου σκηνοθέτη Steve McQueen (τρεις τίτλοι είναι, νομίζω, αρκετοί) τρία συμπεράσματα μοιάζουν να προκύπτουν.

Καταρχάς ο McQueen είναι ένας δημιουργός με άποψη. Που, εν προκειμένω, σημαίνει ότι έχει αδιαπραγμάτευτη θέση για το θέμα που πραγματεύεται, το οποίο συμπτωματικά (;) είναι πάντοτε μείζονος κοινωνικής ή/και πολιτικής σημασίας, έχει αδιαπραγμάτευτη θέση για τον ήρωα του και για τις επόμενες δύο ώρες θα μεταχειριστεί κάθε δυνατό τέχνασμα προκειμένου να την επιβάλλει και στον θεατή. Έτσι θα ανεβάσει το volume των εγχόρδων στο maximum, θα πλαισιώσει τον βασανισμένο ήρωα του με μονοδιάστατους χαρακτήρες που βρίσκονται εκεί μόνο για να θεμελιώσουν την άποψη του και θα φορτώσει τον μύθο με επεισοδιακές καταστάσεις που, σωστά μαντέψατε, βρίσκονται εκεί μόνο για να θεμελιώσουν την άποψη του. Η διαλεκτική απουσιάζει από το σινεμά του.

Κατά δεύτερον ο McQueen βλέπει το σώμα ως ένα βαρίδι της ψυχής, που διαταράσσει την ισορροπία της και δοκιμάζει την αγνότητα της. Τα πάθη του σώματος, τα οποία τροφοδοτούν τα βάσανα της ψυχής, είναι το μοτίβο που λειτουργεί ως συνδετικός κρίκος ανάμεσα στις τρεις μεγάλου μήκους ταινίες του. Κι αν το σώμα ως φυλακή της ψυχής απαντάται ως φιλοσοφική θέση στην αρχαία Ελλάδα, ο σύνδεσμος ψυχής και σώματος, οι δοκιμασίες που γεννώνται με αφορμή το τελευταίο και η στάση απέναντι τους ως κριτήριο για την σωτηρία της ψυχής είναι θέσεις καθαρά χριστιανικής προέλευσης. Κι ο χριστιανισμός που υφέρπει στο «Shame», έρχεται στο προσκήνιο στο «12 Years a Slave», το άνοιγμα του Βρετανού δημιουργού σε ένα μεγαλύτερο κοινό. Όπου ο δημιουργός-Θεός και ο Θεός της δημιουργίας θέτει τον Solomon, έναν φιλήσυχο άνθρωπο σε μια σειρά από δοκιμασίες. Όταν o ήρωας αντιδρά, τιμωρείται. Έτσι υπομένει στωικά. Και στο τέλος, όπως ο Ιωβ, επιβραβεύεται για την υπομονή και την ενάρετη στάση του απέναντι στην σκληρή δοκιμασία με την επαναφορά του στην πρότερη, ευτυχισμένη κατάσταση του. Κι αναλογικά ο McQueen "επιβραβεύει" και τον θεατή, που υπέμεινε μια σειρά από σκηνές ανείπωτης φρικαλεότητας και προσαρμόστηκε στην ραθυμία της αφήγησης, με ένα συγκινησιακά φορτισμένο happy end.

Παράλληλα όμως ο McQueen είναι αναμφίβολα ένας δημιουργός με ιδέες, που αξίζει της προσοχής μας. Στο μονοπλάνο του «12 Years A Slave» όπου ο Solomon στέκει κρεμάμενος και οι υπόλοιποι πίσω του συνεχίζουν τις καθημερινές τους ασχολίες, κατορθώνει να απεικονίσει αφενός την βιαιότητα της κατάστασης κι αφετέρου την αφομοίωση αυτής της βιαιότητας από την κοινωνία του τότε σε βαθμό που να συνιστά την φυσική ροή των πραγμάτων αντί για μια "παρά φύση" διατάραξη της κοινωνικής ειρήνης. Έτσι λιτά και κινηματογραφικά, δηλαδή μέσω της εικόνας, μας δίνει να καταλάβουμε τις συνθήκες της εποχής περιγράφοντας περισσότερα από εκείνα που θα "παίρναμε" από ένα ογκώδες σχετικό δοκίμιο. Κρίμα όμως που αυτού του τύπου η περιεκτικότητα αποτελεί την εξαίρεση και όχι τον κανόνα μέσα σε ένα, τουλάχιστον προς το παρόν, δύσκαμπτο αφηγηματικά κι ελαφρώς ανοικονόμητο έργο .