The Tenant

'Κάτι παράξενο συμβαίνει στην πολυκατοικία που μένω. Τα βράδια βλέπω αγνώστους να με παρακολουθούν από το απέναντι παράθυρο'. Ένας φιλήσυχος εργένης ψάχνει διαμέρισμα στο κέντρο του Παρισιού. Η επιβλητική πολυκατοικία που επισκέπτεται κρύβει μία πολύ καλή ευκαιρία, το διαμέρισμα όμως δεν είναι ακόμη ελεύθερο. Η προηγούμενη ένοικος βρίσκεται στο νοσοκομείο έπειτα από μία τραγική απόπειρα αυτοκτονίας και ο Τρελκόφσκι θα χρειαστεί να περιμένει, έως ότου η γυναίκα ελευθερώσει, με τον τρόπο της, το διαμέρισμα. Όταν τελικά γίνεται εκείνος ο νέος ένοικος, η ζωή στο επιβλητικό κτίριο δεν είναι όσο ήσυχη την περίμενε. Μία αγενής θυρωρός, ένας καχύποπτος ιδιοκτήτης και πολλοί εκκεντρικοί γείτονες επεμβαίνουν βίαια στις πιο προσωπικές του στιγμές, θέτουν όρους, απειλούν. Και σαν να μην έφταναν όλοι αυτοί, τα βράδια κάποιοι άγνωστοι τον παρακολουθούν από το παράθυρο της τουαλέτας, στην απέναντι πλευρά του ακάλυπτου. Ο Τρελκόφσκι θα αναπτύξει μία ιδιαίτερη συμπάθεια για την αδικοχαμένη, πρώην ένοικο. Ίσως, τελικά, να μην είναι και τόσο μόνος στο κακότυχο αυτό διαμέρισμα.

Δύο δεκαετίες μετά το ντελιριακό «Repulsion» και το ιδιοφυές «Rosemary's Baby», o Roman Polanski ολοκληρώνει τον άτυπο 'κύκλο του διαμερίσματος' με το πιο σκοτεινό και βιρτουόζικο φιλμ της τριλογίας. Στο «The Tenant», ο τρομερός Πολωνός ξορκίζει τους πιο ανείπωτους φόβους του και αποδεικνύει πως το σινεμά μυστηρίου είναι κάτι περισσότερο από μία κινηματογραφική θεραπεία σοκ ή ένα παιχνίδι με την αντίληψη του θεατή. Το 1976, ο Polanski χλευάζει απροκάλυπτα τις ίδιες της δικές του μεταφυσικές αμφιβολίες, γίνεται τόσο καταγγελτικός όσο λίγες φορές στην προγενέστερη και μεταγενέστερη καριέρα του και μπολιάζει τον τρόμο στα βάθη του ανθρώπινου νου. Και, βέβαια βρίσκει το θάρρος να δώσει στον πιο αυτοβιογραφικό του ήρωα τη δική του όψη.

Μεταφυσική, πολιτική και κοινωνική παρατήρηση διαδέχονται η μία την άλλη στο στενό περιβάλλον ενός διαμερίσματος και τα λιγοστά πλάνα στις πιο ατυχείς γωνιές της πόλης του φωτός, η οποία φανερώνει εδώ το λιγότερο φωτεινό της πρόσωπο. Το σύμπαν του Τρελκόφσκι, του μετανάστη ο οποίος νοικιάζει ένα διαμέρισμα ασυνήθιστα 'Παριζιάνικο' για τα μέτρα του, κυριαρχείται από ένα απροσδιόριστο συναίσθημα απειλής και ανικανότητας αφομοίωσης. Ακόμα κι αν όλοι οι χαρακτήρες, Γάλλοι ή μη, έχουν κατά κάποιο τρόπο εξομοιωθεί κάτω από το αγγλικό ντουμπλάζ, κάθε φυσιογνωμία έρχεται να προσθέσει σε ένα περιβάλλον ακραία αφιλόξενο. Πρόσωπα με άγρια, υπερτονισμένα χαρακτηριστικά, τραβηγμένα από ασυνήθιστες και άβολες γωνίες λήψεις, σχεδόν πάντα σε στενά close-ups, τα πρόσωπα στη ζωή του Τρελκόφσκι συνθέτουν ένα ακραία γκροτέσκο μοτίβο. Ο Polanski καταφέρνει να δώσει μορφή αλλά και ήχο (πόσο ανασφαλές είναι το αποτέλεσμα της ασύγχρονης εικόνας και φωνής που προκαλεί το επί τούτου ατημέλητο ντουμπλάρισμα) κρύβοντας μία καταγγελία καθαρά πολιτική και κοινωνική για τη ζωή ενός αλλοεθνή σε ξένο τόπο, όπως άλλωστε υπήρξε και ο ίδιος για το μεγαλύτερο μέρος της καλλιτεχνικής και προσωπικής του ζωής.

Φυσικά το στρατευμένο του μήνυμα βρίσκεται στο υπέδαφος ενός τοπίου αριστοτεχνικά καλοστημένου. Στο «The Tenant» ο χώρος λειτουργεί σαν αυτόνομος πρωταγωνιστής. Τα στενά όρια του διαμερίσματος που διαρκώς μεταβάλλονται, ειδικά στις ταραγμένες σεκάνς πριν το φινάλε, η χωροθέτηση των μικρόκοσμων γύρω από την πελώρια, ντελιριακή σκάλα, τα θολά παράθυρα που με τόση μαεστρία αποτυπώνονται στο εξαιρετικό ζενερίκ του φιλμ"Ο Πολάνσκι κατορθώνει να ξεπεράσει την καθαρά ψυχολογική επίδραση του χώρου όπως λειτουργεί στο «Repulsion» και την αφηγηματική σημαντικότητα που λαμβάνει στο «Rosemary's Baby» και να προσδώσει τώρα έναν νέο χαρακτήρα. Οι τοίχοι στο «Repulsion» αντανακλούν της απειλητικές χαραμάδες στο λιμπιντινιακό σύμπλεγμα της ηρωίδας, στην «Rosemary's Baby»κρύβουν απόκρυφα μυστικά πέρα από την κοινά αποδεκτή πραγματικότητα και εδώ κουβαλούν τα μυστικά μίας ζωής που προηγήθηκε και που συνεχίζει να ασκεί τη δική της επιρροή.

Στο πρώτο μέρος του κύκλου, η Catherine Deneuve ενσαρκώνει μία Γαλλίδα στο Λονδίνο, στο δεύτερο η Mia Farrow προσπαθεί να στριμώξει την επαρχιώτικη καταγωγή της σε ένα μεσοαστικό περιβάλλον και τώρα ο Polanski ολοκληρώνει ο ίδιος το τρίπτυχου του ξένου, με το ρόλο ενός οικονομικού μετανάστη a priori καταδικασμένου να πολτοποιηθεί από τη γαλλική μπουρζουαζία. Η στροφή στη μεταφυσική μοιάζει αρχικά με την ιδανική μεταφορά αυτής της άνισης μάχης. Ο Πολωνός auteur, ωστόσο, δεν καταφεύγει ξανά σε κάποιο ανατρεπτικό φινάλε. Το φιλμ συμπληρώνει έναν πλήρη κύκλο και παραμένει στην ουσία ανολοκλήρωτο. Ο θεατής δεν αμφιβάλει για το ότι τα ιερογλυφικά στο μπάνιο και η μυστηριώδης αιγυπτιακή κατάρα είναι ένα αφηγηματικό placebo, ένα δώρο του Polanski σε όσους περιμένουν μία ακόμη ιστορία urban τρόμου. Το φινάλε, όμως, δεν έρχεται ποτέ, κι ούτε είναι ανατρεπτικό. Η αλήθεια βρίσκεται στα βάθη του ανθρώπινου μυαλού. Και είναι πιο απροσδιόριστη από ποτέ.

Μετά τον 'κύκλο του διαμερίσματος' ο Polanski δεν επέστρεψε ποτέ ξανά στα στοιχειωμένα, αστικά του βασίλεια. Η γραφή του έγινε πιο ερωτική, με τον άτυπο 'κύκλο του πάθους' και έπειτα νεό-noir, με τον 'κύκλο του μοναχικού αναζητητή'. Κύκλοι που μπλέκονται ο ένας με τον άλλον και μόνο στο σύνολό τους και από απόσταση δίνουν συμπαγή την υπογραφή ενός σπουδαίου δημιουργού. Ίσως κάποια στιγμή στο μέλλον ακολουθήσουμε τις σκοτεινές αυτές διαδρομές. Κι αν όχι, μην διστάσετε να τις αναζητήσετε στην πρώτη ευκαιρία.